De keuzevrijheid is het grote pluspunt

Het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) startte in januari 2014 met het zogenaamde FAM-project. Dat staat voor Flexibel Aanbod Meerderjarigen. Het doel? Starre structuren rond het aanbod voor meerderjarige personen met een handicap versoepelen. Jos Theunis, afdelingshoofd zorg (VAPH), en Kurt Asselman, directeur subsidiëring zorg (VAPH), over de start en toekomst van het project.

Waarvoor staat FAM?
Jos Theunis: "FAM is een organisatievorm die het mogelijk maakt om meer zorg op maat voor personen met een handicap aan te bieden. Concreet betekent dit dat de persoon met een handicap, binnen de voorziening, meer mogelijkheden krijgt om vlotter over te schakelen tussen ondersteuning thuis (ambulant en mobiel), overdag (semi-residentieel) en 's nachts (residentieel). Dat heeft ook tot gevolg dat er niet meer ondersteuning dan nodig geboden wordt. Hierdoor kunnen er meer mensen geholpen worden met dezelfde middelen. In combinatie met een persoonsvolgend budget zal de persoon met een handicap meer kunnen onderhandelen over welke ondersteuning hij wenst en wanneer hij dit wenst."

Wat betekent dat in de praktijk?
Kurt Asselman: "Neem dat hij of zij op een bepaald moment binnen zijn voorziening de overstap wil maken van een 'tehuis niet-werkenden' naar een 'tehuis werkenden', dan kan dat nu op een vlottere manier, omdat met FAM de scheidingsmuren tussen de verschillende zorgsystemen gesloopt worden. Hierdoor kunnen zorgverleners op een soepelere manier ingezet worden. Dat creëert niet alleen meer mogelijkheden voor de personen met een handicap, maar ook voor het personeel van de voorzieningen. De zorgverlener krijgt meer bewegingsruimte om de aangepaste zorg te voorzien en de mens met een handicap krijgt meer inspraak om mee te beslissen over het soort ondersteuning dat hij nodig heeft."

Hoe ervaren de voorzieningen deze flexibele benadering?
Theunis: "Vandaag zijn er zo'n 40 voorzieningen die mee in het FAM-project gestapt zijn. Volgens hun feedback hebben ze met FAM meer vrijheid én meer verantwoordelijkheid waardoor ze zich gesterkt voelen om de noden van hun klanten op een meer klantgerichte manier in te vullen."

Asselman: "We kiezen er bewust voor om de voorzieningen de nodige tijd te geven om de switch naar FAM te maken. Op basis van hun feedback en ervaringen kunnen we - gespreid in de tijd - bijsturen en het concept verder uitbreiden. We voorzien een beperkte overgangsperiode om dit flexibel aanbod in alle voorzieningen in te voeren."

Waarom is FAM al niet enkele jaren geleden uit de startblokken geschoten?
Theunis: "Omdat de tijd er nu pas rijp voor is. FAM sluit helemaal aan bij de huidige manier van denken binnen de zorgsector, die van de vraaggestuurde zorg. Dat wil zeggen dat je als zorgorganisatie vanuit de vraag van de klant vertrekt en van hieruit je organisatie vorm gaat geven en niet andersom. Maar FAM past ook perfect binnen de geest van het sociaal ondernemerschap. De tijd van betutteling door de overheid is voorbij. Organisaties willen steeds meer ruimte om op een creatieve manier hun opdracht uit te voeren. Dat is zeker het geval voor zorginstellingen die 'zorg op maat' daadwerkelijk aan hun klanten willen aanbieden."

Wat zijn de voornaamste voordelen?
Asselman: "De keuzevrijheid die de klant krijgt, is ongetwijfeld het grote pluspunt. Vroeger kreeg hij een all-informule. Een voorbeeld: vroeger hoorde er bij een bepaalde voorziening ook een bepaalde manier van wonen. Nu kan de klant aangeven welke woonvorm hij wil. Wil hij liever alleen in een studio of in een leefgroep wonen, dan kan daar rekening mee gehouden worden. Die evolutie van een gestandaardiseerde formule naar een à la carte concept is een mooi voorbeeld van 'vraaggestuurde zorg' in de praktijk."

Hoe staan de meerderjarige personen met een handicap zelf tegenover deze benadering?
Theunis: "Het is op dit moment nog wat vroeg om hierover algemene uitspraken te doen. FAM is begin dit jaar van start gegaan waardoor de betrokken instellingen nu volop een omslag maken en nog niet echt op kruissnelheid zijn. In de toekomst willen we op een consequente manier opvolgen hoe FAM ervaren wordt. Maar om het flexibele aanbod echt tot bloei te laten komen, is tijd nodig. Tijd die de zorginstellingen kunnen benutten om hun structuren aan te passen om hun potentieel ten volle te kunnen inschakelen."

Wat is de drijfveer van de voorzieningen die in het FAM -traject gestapt zijn?
Theunis: "Hun drijfveer en onze drijfveer zijn dezelfde. Heel wat instellingen zijn enthousiast dat ze nu de tools krijgen om meer vraaggericht te werken. Dankzij FAM kunnen zij meer in overleg met de klant treden. Dat levert niet alleen betere dienstverlening, maar ook een grotere jobvoldoening. Vroeger was er door de strikte reglementering weinig ruimte om initiatief te nemen. De voorzieningen ervaren het dan ook als een verademing dat de richtlijnen nu flexibeler zijn."

Asselman: "Een ander punt: FAM brengt een beter beheer en eenvoudigere administratie met zich mee. De tijd die hierdoor vrijkomt, kan voor andere zaken benut worden. Ook die tijdwinst wordt positief onthaald."

Wanneer vinden jullie de opzet van het FAM -project geslaagd?
Theunis: "Wanneer blijkt dat er dankzij de soepelere systemen efficiënter gewerkt kan worden. Dat vormt een belangrijke sleutel om de beschikbare werkingsmiddelen op een gerichtere manier in te schakelen zodat zorg op maat effectief gerealiseerd wordt. FAM zal trouwens het pad effenen naar de persoonsgebonden financiering. Het concept voor de toekomst waarbij ook de financiering vanuit de klant en niet vanuit de voorziening vertrekt. Dit betekent dan ook dat de gebruikers kunnen rekenen op meer zorg op maat en de kwaliteit van de dienstverlening zal stijgen. Ten slotte biedt het regelluwe kader meer mogelijkheden tot samenwerking. Zorgaanbieders kunnen samen bepaalde taken aanpakken, eventueel zelfs middelen aan elkaar doorgeven voor taken die tussen partners herverdeeld worden. Op die manier kunnen ze onder meer schaalvoordelen genereren."

Asselman: "Een andere succesfactor is de participatie van de zorginstellingen. Hoe meer respons, hoe sneller FAM zijn ingang in het werkveld vindt. De signalen die we vanuit de zorgsector ontvangen, zijn positief."